قایق هستی خویش را پیش می بریم

شرایط است که ما را با خود می برد؟ یا می توانیم نقش خود را کم وبیش برآنها بزنیم؟ سالها پیش آرای آلبرت بندورا[1] برای من روزنه ای تازه گشود. مدیون او هستم و از جمله همین هفته نیز در وضع دشواری به دادم رسید.

دیدگاه های سادۀ خطی، یا یکسره ساختارها و جبر شرایط را دیده اند ویا به طرزی رمانتیک از ارادۀ بشر سخن گفته اند. اما نظریۀ دوجانبه گرایی[2] این معما را واقع بینانه تر و به گمان بنده رضایتبخش تر توضیح می دهد.

بندورا میان فرد وشرایط از مفهوم سومی بحث کرد و آن «کنش» است. وقتی فقط فرد و موقعیت را می بینیم یک بردار خطی میان آنهاست. جهت بردار به نظر اراده گرایان از فرد به موقعیت است؛ این فرد است که موقعیت را ایجاد می کند یا تغییر می دهد! جهت به نظر جبرگرایان برعکس از موقعیت به فرد است؛ این شرایط است که فرد را با موج های خود بالا وپایین می کند.

 اما وقتی آن مفهوم سوم یعنی کنش فرد (در مواجهۀ او با هر موقعیت خاص) به میان می آید، مدل ما دیگر حالت خطی ساده ندارد. فرد بواسطۀ کنش خویش می تواند با هر شرایطی رابطۀ دوجانبه ای برقرار بکند. رفتار فرد وارد معادله می شود، در موقعیت مداخله می ورزد، آن را تعدیل می کند والبته این موقعیت تعدیل یافته نیز به نوبۀ خود  همچنان  ارادۀ فرد را مشروط ومحدود می کند. اما با همین ارادۀ میزان شده با شرایط چه ها که نمی توان کرد.

فرد، هستی اصیلی است و درمواجهه با هر موقعیت، قادر است کنشی فعال وخلاق در پیش بگیرد. درست است که شرایط، فرد را محدود می کند اما یک متغیر تعدیل کننده ومداخله کننده ای در میان هست وآن کنش فرد است.

کنش می تواند ذهنی وعملی باشد. کنش ذهنی، طرز نگاه ما به موضوع و مدیریت هیجانات وروحیات وخیالات و افکار خودمان است. می توانیم در هر موقعیت هرچند ناملائم، نیروهای پیدا وپنهان درونی خود را بازشناسی و بازآرایی بکنیم و آنها را به سوی موقعیت گسیل بکنیم. کنش عملی، کشف کوچک ترین امکانات نهفته در هر موقعیت، حتی موقعیتهای دشوار است. این چنین قادر می شویم رفتار ظریفی با شرایط در پیش بگیریم ونقش کنش خود را بر آن بزنیم.

قایقرانهای بومی در مواجهه با بادهای مخالف از  چیزی استفاده می کنند که بهتر است  آن را «زاویه» بنامیم. باد از رو به رو می وزد و آنان با تنظیم زاویۀ بادبانهای شان می کوشند اندک اندک مقداری از نیروی باد مخالف را پشت بادبان به کمک بگیرند و مارپیچ پیش بروند. بادبانهای ما در شرایط دشوار، نگاه ما به خود  و به شرایط است و زاویه ای است که با کنش خویش می گیریم ، امکان های ناشناخته ای است که در خود  ونیز در دل موقعیت ها و شرایط شناسایی وایجاد می کنیم، هستی خویش را مارپیچی پیش می بریم و حتی از بدترین بحران ها نیز عبور می دهیم.....

روزهای آخر خرداد91: بیمارستان مهر/ تیمارداری بانوی عزیزم

---

[1] Albert  Bandura

[2] Reciprocal  theory